Medycyna paliatywna (łac. pallium – płaszcz) – dział medycyny, a także specjalność lekarska, która obejmuje leczenie i opiekę nad nieuleczalnie chorymi. Celem działań medycyny paliatywnej nie jest zatrzymanie procesu chorobowego oraz jego wyleczenie, ale poprawienie jakości życia osób w tej fazie choroby. Uzyskuje się to przez:

  • złagodzenie objawów choroby,

  • likwidacja bólu,

  • wsparcie psychiczne i duchowe chorego i jego najbliższych.

Opieka paliatywna powinna być sprawowana przez wykwalifikowany zespół wielodyscyplinarny, posiadający bogate doświadczenie medyczne oraz niemedyczne. Zespół taki składa się z profesjonalnie przygotowanego personelu i z odpowiednio przeszkolonych wolontariuszy. Od samego początku podkreślana jest kluczowa rola pielęgniarki, odpowiedzialnej za codzienne towarzyszenie umierającemu. Lekarze sprawują rolę superwizora, zwłaszcza jeśli chodzi o przyjęcie pacjenta, określenie jego potrzeb i terapię bólu. W razie potrzeby do dyspozycji są także psychiatrzy i fizjoterapeuci.

Do niemedycznej części zespołu należą: psycholog, pracownik socjalny, terapeuta zajęciowy i muzyko – terapeuta, a także kapelan i asystent pastoralny. Do tej grupy dołączyć należy również wolontariuszy, którzy stosownie do swoich możliwości czasowych i odbytego przeszkolenia mogą wykonywać różne prace pomocnicze i towarzyszyć choremu i jego rodzinie.

Założenia medycyny paliatywnej powstały w Wielkiej Brytanii i także tam jest najlepiej rozwinięta. Pierwszy nowoczesny ośrodek opieki paliatywnej – Hospicjum Świętego Krzysztofa – założyła w 1967 Cicely Saunders. W Polsce od lat 90. XX wieku następuje dynamiczny rozwój tej dziedziny. W kraju działa około 200 jednostek specjalizujących się w opiece paliatywnej. W 2002 r. powstało Polskie Towarzystwo Medycyny Paliatywnej zrzeszające specjalistów tej dziedziny medycznej.

Dostęp do opieki paliatywnej stanowi prawny obowiązek, potwierdzony przez konwencje ONZ, i jest traktowany, jako prawo człowieka przez międzynarodowe stowarzyszenia, w oparciu od najwyższe standardy zdrowia fizycznego i psychicznego. Opieka paliatywna skutecznie zmniejsza i zapobiega cierpieniu. Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization -WHO) opieka paliatywna ma na celu poprawę życia chorych i ich rodzin, którzy zmagają się problemami związanymi z chorobami zagrażającymi życiu, poprzez zapobieganie oraz przynoszenie ulgi w cierpieniu. Dzięki wczesnemu rozpoznaniu, dokładnej ocenie i właściwemu leczeniu bólu oraz innych objawów fizycznych, a także psychosocjalnych i duchowych zwiększa się komfort pacjenta.

Opieka paliatywna ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje chorego, jego rodzinę oraz środowisko.

W pewnym sensie, opieka paliatywna stanowi najbardziej podstawową formę opieki, której celem się zaspokojanie indywidualnych potrzeb chorego leczonego w domu bądź w szpitalu. Głównym jej założeniem jest zachowanie możliwie najwyższej jakości życia aż do śmierci.

Wedle dostępnych danych ból pojawia się u ok. 60% pacjentów w trakcie leczenia onkologicznego i jest jednym z najbardziej uciążliwych objawów choroby nowotworowej. Może negatywnie wpływać na wiele aspektów życia chorego i jego najbliższych. Ważne jest aby posiadać świadomość, iż ból nie jest doznaniem jednorodnym. Można go odczuwać w różnych miejscach ciała, z różnym natężeniem – taka różnorodność uzależniona jest od rodzaju i zaawansowania choroby, a także od jej umiejscowienia. Podczas rozmowy ze spacjalistą należy dokładnie określić rodzaj bólu, lokalizację, charakter. natężenie, czas trwania. Tylko w ten sposób można poprawić skuteczność leczenia oraz komfort podczas walki z chorobą.